Πολιτισμός στη Ζάκυνθο

Τον ακμαίο πολιτισμό του παρελθόντος μαρτυρούν μερικά αρχαία ερείπια, τοιχογραφίες αγίων σε εκκλησίες που διασώθηκαν από την βυζαντινή περίοδο και αρχαία νομίσματα.
Η τέχνη και η λογοτεχνία είχαν αρχή μόλις στον δέκατο πέμπτο αιώνα κάτω από την ενετική κυριαρχία και επέτρεψαν τη γέννηση ενός πλούσιου πολιτισμού σε αντίθεση με το υπόλοιπο της Ελλάδας που, κάτω από το ζυγό των τούρκων, περνούσε μία από τις πιο σκοτεινές περιόδους της ιστορίας της.

Λογοτεχνία

Η γέννηση της λογοτεχνίας ορίζεται στον δέκατο πέμπτο αιώνα όταν οι ποιητές του νησιού διακρίνονταν όχι μόνο για την ποίηση και την πεζογραφία αλλά και για τις μεταφράσεις αρχαιοελληνικών κειμένων στην καθομιλουμένη. 
Τον επόμενο αιώνα η Ζάκυνθος συνέβαλε σημαντικά στην Ελληνική λογοτεχνία και τέχνη με την ίδρυση της πρώτης Ελληνικής Ακαδημίας και με σημαντικές προσωπικότητες όπως ο Μαρτέλαος, δάσκαλος του Φώσκoλου, ο Γκουζέλης, ο Σολωμός και ο Μάτεσις, θεατρικός συγγραφέας που θεωρείται ιδρυτής του σύγχρονου ελληνικού θεάτρου.
Ανάμεσα στους ποιητές οι πιο γνωστοί του δέκατου ένατου αιώνα είναι σίγουρα ο Φώσκoλος, του οποίου τα ιταλικά ήταν η μητρική γλώσσα, ο Κάλβος, του οποίου η φράση "Η ελευθερία απαιτεί αρετή και τόλμη" αναγράφεται στο θυρεό της πόλης της Ζακύνθου και ο Διονύσιος Σολωμός στον οποίο αφιερώνεται μια πλατεία και μια εκκλησία. 
Ο Σολωμός, που σπούδασε στην Ιταλία και έγραψε ποιήματα και στα ιταλικά, αφού γύρισε στην πατρίδα του τη Ζάκυνθο δημιούργησε έργα για να στηρίξει το λαό κατά την περίοδο του πολέμου ενάντια στην τουρκική κατοχή , μερικά από τα οποία είναι κορυφαία λυρικά έργα στην σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία.
Ο Κάλβος και ο Σολωμός αναπαύονται στο εσωτερικό του Μουσείου που φέρει το όνομά τους.

Διονύσιος Σολωμός
Ο Διονύσιος Σολωμός είναι ο σημαντικότερος Έλληνας ποιητής του 19 ου αιώνα, αλλά και ένας από τους μείζονες όλων των εποχών. Ο δημιουργός το Εθνικού μας ύμνου υπήρξε και ο ιδρυτής μίας ολόκληρης σχολής ποίησης, της Επτανησιακής, καθώς και ένας άνθρωπος ο οποίος αξιοποίησε με εύστοχο και δημιουργικό τρόπο τη δημοτική γλώσσα καταφέρνοντας να την εισάγει και στη λογοτεχνία.
Ο μεγάλος μας Ζακυνθινός ποιητής πάντοτε εμπνέει όλους τους μεταγενέστερους ποιητές μετά από εκείνον, αφήνοντας μία σημαντική παρακαταθήκη η οποία τον κατατάσσει επάξια στη λίστα με τους μεγάλους Έλληνες.
Αξίζει να δούμε κάποιες σημαντικές πληροφορίες για τη ζωή του.
• Γεννήθηκε το 1798 στη Ζάκυνθο ως το εξώγαμο παιδί του πατέρα του με μία υπηρέτρια. Ο Νικόλαος Σολωμός, πατέρας του μεγάλου μας ποιητή, αναγνώρισε τόσο τον ίδιο όσο και το δεύτερο γιο που απέκτησε με εκείνη, ως δικά του παιδιά.
• Εκτός από τον Ύμνο εις την Ελευθερία, τον εθνικό μας ύμνο, κορυφαία έργα του Σολωμού θεωρούνται ο Κρητικός, οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, ο Λάμπρος. Το ακόμα πιο περίεργο είναι πως κανένα από τα έργα δεν είναι ολοκληρωμένο, εκτός από τον εθνικό μας ύμνο, όλα τα άλλα είναι ημιτελή. Άξια αναφοράς η φράση του Κώστα Βάρναλη για τον ίδιο: «...(Ο Σολωμός) πάντα τα έγραφε, αλλά ποτές του δεν τα έγραψε».
• Αν και μιλούσε Ελληνικά με τη μητέρα του, η μόρφωση του Σολωμού ήταν κυρίως ιταλική. Το 1808 ξεκίνησε σπουδές στην Ιταλία, στην οποία και παρέμεινε δέκα χρόνια, φοιτώντας στο Λύκειο της Κρεμόνας στη Βενετία και στη Νομική σχολή της Παβίας.
• Το 1828 εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα, το μέρος όπου έζησε μέχρι το θάνατό του. Η Κέρκυρα εκείνη την περίοδο ήταν ένα σπουδαίο πνευματικό κέντρο το οποίο θα του έδινε έμπνευση για δημιουργία, παρά το γεγονός ότι ο ψυχισμός του είχε κλονιστεί από μία σειρά δικών με τον αδελφό του για περιουσιακά θέματα.
• Τα πρώτα ποιήματα του μεγάλου μας ποιητή είναι γραμμένα στην Ιταλική γλώσσα και είναι θεολογικού περιεχομένου.
• Τον κύκλο του Σολωμού περιέβαλλαν μεγάλες προσωπικότητες της τότε εποχής, όπως ο Νικόλαος Μάντζαρος, ο Ανδρέας Λασκαράτος, ο Ιάκωβος Πολυλάς.
• Ο μεγάλος μας ποιητής πέθανε από εγκεφαλική συμφόρηση το Φεβρουάριο του 1857.
Ο μεγάλος ποιητής πάντοτε εμπνέει και παραμένει μία από τις σημαντικότερες πνευματικές μορφές της χώρας μας.

Ζωγραφική

Οι πρώτες επιρροές στο χώρο της ζωγραφικής έχουν απαρχή την βυζαντινή τέχνη.
Οι πρώτοι ζωγράφοι ασχολούνται αποκλειστικά με θρησκευτικά θέματα και αγιογραφίες σε εκκλησιές, και χρησιμοποιούν την τεχνική τέμπερας με αυγό πάνω σε ξύλο.
Τον δέκατο έβδομο αιώνα με την εμφάνιση του Δοξαρά αλλάζει η τεχνική και περνούν στη χρήση λαδιού σε καμβά πράγμα που οδηγεί στην διάδοση προσωπογραφιών και προοπτικών σχεδίων. 
Ένας άλλος εξέχων ζωγράφος υπήρξε ο Κουδούνης που ανήκε στην Φιλική Εταιρεία και ζωγράφισε πίνακες με εθνικιστικά μηνύματα και όχι μόνο θρησκευτικούς.
Δεν πρέπει να ξεχαστεί και ο Τσάκος για την ζωγραφική του ποιότητα και την ακρίβεια με την οποία ζωγράφιζε τις λεπτομέρειες στις προσωπογραφίες του.
Τον δέκατο ένατο αιώνα η ζωγραφική αλλάζει, εν μέρει, προοπτική. 
Δεν είναι πια μόνο μια ιερή τέχνη που εκτίθεται στις εκκλησίες αλλά αρχίζει να θεωρείται σαν τέχνη που όλοι μπορούν να θαυμάζουν και στους τοίχους του δικού τους σπιτιού. 
Αυτόν τον αιώνα σημαντικός υπήρξε ο Πελεκάσης, ζωγράφος με διεθνή αναγνώριση για τα τοπία του, τις προσωπογραφίες και εικόνες που έχουν εκτεθεί και σε Μουσεία.

Γλυπτική

Τον δέκατο όγδοο αιώνα αναπτύχθηκε η ανάγλυφη επεξεργασία του αργύρου και η ξυλογλυπτική, τα δε έργα που έφτιαχναν μπορούσε να τα θαυμάσει κανείς προπάντων στις εκκλησίες.
Ενας γνωστό τεχνίτης αργυροχόος ήταν ο Γ. Μπάφας και δείγμα των υπέροχων έργων του βρίσκεται στην εκκλησία του Αγίου Διονυσίου.
Μεταξύ των ξυλογλυπτών, μπορούμε να αναφέρουμε τους αδελφούς Βλάχου, που στόλισαν πολλές εκκλησίες και σπίτια με τα έργα τους τα οποία στη συνέχεια καταστράφηκαν στο σεισμό του 1953, και τον Στέφανο Ξενόπουλο, ειδικευμένο στην τέχνη του ψηφιδωτού.

Αρχιτεκτονική

Στην πόλη της Ζακύνθου, πριν από τον σεισμό, εναλλάσσονταν αρχοντικά με αστικά και λαϊκά σπίτια και πολυάριθμες εκκλησίες.
Η επιρροή των Ενετών επέτρεψε την κατασκευή δημοσίων κτιρίων, δρόμων και γεφύρων που βελτίωσαν την πόλη και μεταξύ 1840 και 1870 ανεγέρθηκαν πολλά νεοκλασσικά κτίρια που έδειχναν τον συνδυασμό του βενετσιάνικου με το στύλ μπαρόκ.
Αυτό το νεοκλασσικό στυλ αναδύεται και στο σχεδιασμό μερικών εκκλησιών.
Το 1953, με τον σεισμό και την πυρκαγιά που ακολούθησε, το μεγαλύτερο μέρος της πόλης γκρεμίστηκε και μαζί του η αίγλη του παλιού πολιτισμού.
Η ανοικοδόμηση σε λίγες περιπτώσεις έμεινε πιστή στο στύλ των παλαιών αρχοντικών που είχαν καταστραφεί και δεν υπήρξε δυνατόν να ξαναχτιστεί από τις στάχτες μια ολόκληρη πόλη διατηρώντας την ομορφιά και την γοητεία που τώρα μόνο οι πιο γέροι θυμούνται.

Μουσική και θέατρο

Η χρήση μουσικών οργάνων, που αρχικά υιοθετήθηκε για να συνοδεύει στρατιωτικές παρελάσεις, οδήγησε τους νησιώτες, μέσα στους αιώνες, να φτιάχνουν μπαλλάντες, για να συντροφεύουν τις στιγμές λαϊκών εορτών.
Παρά τις βενετσιάνικες επιρροές (Ζακυνθινή Σερενάτα) και τις κρητικές, από την αρχαιότητα στο νησί αναπτύχθηκαν ίδια μουσικά σχήματα που έφτασαν σε στιγμές μεγαλύτερης αίγλης με την ίδρυση της Μουσικής Σχολής της Ζακύνθου το 1815 και με το σχηματισμό εκείνα τα χρόνια μουσικών λεσχών και χορωδιών.
Την στρατιωτική αυτή παράδοση την ξαναβρίσκουμε τόσο στην εκκλησιαστική μουσική όσο και στους παραδοσιακούς χορούς, η πιο γνωστή έκφραση των οποίων είναι σίγουρα το συρτάκι. Είναι ένας αρχαίος κι ζωηρός χορός που συνοδεύεται από λαϊκά τραγούδια με θέμα τον έρωτα και το γάμο.

Μαζί με τη μουσική και τους παραδοσιακούς χορούς, αποδίδεται μεγάλη σημασία στο θέατρο, τόσο σαν κοινή στιγμή γιορτής, όσο και σαν στοιχείο λαϊκής παράδοσης που οι ρίζες του χάνονται στην περίοδο της ενετικής κυριαρχίας.
Ενώ, αρχικά, έκαναν τις παραστάσεις στα αρχοντικά σαλόνια και ως επί το πλείστον ήταν αποκλειστικότητα των πλουσίων τάξεων, κατά τα τελευταία χρόνια της ενετικής ηγεμονίας κατασκευάστηκε ένα θέατρο που άρχισε να φιλοξενεί, για πρώτη φορά, και τις πιο λαϊκές τάξεις.
Τα δύο θεατρικά είδη που αναπτύχθηκαν με μεγαλύτερη επιτυχία υπήρξαν οί όπερα και οι λεγόμενες "ομιλίες", λαϊκές παραστάσεις που συχνά κατήγγειλαν τις κοινωνικές αδικίες που υφίσταντο οι πιο φτωχοί; σ' αυτά τα έργα το συνηθισμένο θέμα ήταν επομένως η αντίθεση μεταξύ πλουσίων και φτωχών και οι ηθοποιοί φορούσαν μάσκα για να κρατούν την ανωνυμία τους.

Πανηγύρια

Στη διάρκεια της πολύπαθης ιστορίας του νησιού και μετά από τις πολυάριθμες εισβολές που αναγκάστηκαν να υποστούν οι κάτοικοί του, γεννήθηκαν στη Ζάκυνθο πολλές λαϊκές παραδόσεις συνδεδεμένες βασικά με την θρησκευτική λατρεία που ένωνε τους νησιώτες στις μάχες εναντίον των κατακτητών.
Μέσα στους αιώνες, οι λαϊκές γιορτές θρησκευτικού χαρακτήρα, των οποίων η παράδοση ακολουθείται μέχρι σήμερα, αντιπροσώπευαν στιγμές συνεύρεσης και διασκέδασης ιδίως για τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις που ήταν αποκλεισμένες από τις άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις.
Σήμερα οι λαϊκές γιορτές είναι πάρα πολλές και επιτρέπουν σε δεκάδες χωριά, μικρά και μεγάλα, να ζωντανέψουν με χιλιάδες φώτα και χρώματα.
Ανάμεσά τους οι πιο σημαντικές γιορτές είναι του Αγίου Διονυσίου, οι Απόκριες και το Πάσχα.

Του Αγίου Διονυσίου: είναι η θρησκευτική γιορτή προς τιμήν του αγίου προστάτη του νησιού. Γίνεται στις 24 Αυγούστου, αλλά στην πόλη της Ζακύνθου οι προετοιμασίες αρχίζουν μερικές ημέρες πριν και η κορύφωση φτάνει το βράδυ της 24ης με μια μεγαλόπρεπη λιτανεία και πυροτεχνήματα.

Οι Απόκριες όπως γιορτάζονται στη Ζάκυνθο 
είναι πια γνωστές σε όλη την Ελλάδα, για την μεγαλοπρέπεια και την διασκέδαση που προσφέρουν.
Το καρναβάλι της Ζακύνθου οφείλει την υπεροχή του στην προέλευση του από το καρναβάλι της Βενετίας, του οποίου συνήθειες και σημασία απορροφήθηκαν από τους νησιώτες όταν η Ζάκυνθος ήταν αποικία της Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου.
Η περίοδος της Αποκριάς αποτελεί για το νησί σήμερα μια στιγμή συλλογικής γιορτής διαρκείας περίπου δύο εβδομάδων, κατά τις οποίες οι κάτοικοι του νησιού σχεδόν ξεχνούν τις δουλειές τους για να αφοσιωθούν στην οργάνωση της γιορτής που είναι πόλος έλξης για εκατοντάδες επισκέπτες από ολόκληρη την Ελλάδα.
Το καρναβάλι που χαρακτηρίζεται από χορούς μεταμφιεσμένων, τελειώνει στη μικρή πλατεί του Αγίου Μάρκου με ένα τελετουργικό από το παρελθόν: την κηδεία της μάσκας.

Το Πάσχα στη Ζάκυνθο, όπως σε όλη την Ελλάδα, το ζούν σαν ένα βαθειά πνευματικό γεγονός, που κορυφώνεται με την επίσημη λιτανεία της βυζαντινής εικόνας της Παναγίας της Χρυσοπηγής που περιφέρεται στους δρόμους της πόλης μέχρι την πλατεία του Αγίου Μάρκου όπου ο ιερέας, τα μεσάνυχτα, δίνει με ένα κερί το φώς σε μια αλυσσίδα από λαμπάδες αναμμένες που πολλαπλασιάζονται μέχρι να φωτίσουν ολόκληρη την πλατεία.
Οι δύο πιο σημαντικές στιγμές της γιορτής του Πάσχα είναι το σούβλισμα των αρνιών στην πλατεία που το ακολουθούν παραδοσιακοί χοροί και το συμπαθητικό έθιμο των κόκκινων βαμμένων αυγών που τσουγκρίζονται με τους φίλους.

Σημερινή ζωή

Στις μέρες μας οι κάτοικοι του νησιού ζουν από τον τουρισμό τους καλοκαιρινούς μήνες (Μάϊο με Οκτώβριο) και από την γεωργία το χειμώνα.
Τα πιο σημαντικά αγροτικά προϊόντα είναι το λάδι, τα σταφύλια, τα εσπεριδοειδή και η σταφίδα.
Το λάδι που παράγεται στη Ζάκυνθο αποτελεί σήμερα τη βάση της οικονομίας του νησιού, πωλείται δε και στον τουρίστα που μένει εκστατικός αφού το δοκιμάσει στην ελληνική κουζίνα.
Η παραγωγή σταφίδας, στο παρελθόν ήταν πιο ανεπτυγμένη από την καλλιέργεια της εληάς γιατί επέφερε μεγαλύτερα κέρδη αλλά μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο το νησί έχασε την κυριαρχία του στις αγορές του εξωτερικού για την σταφίδα και αφιερώθηκε σε άλλες καλλιέργειες.
Το ψάρεμα και η κτηνοτροφία έχουν δευτερεύουσα σημασία στην οικονομία του νησιού.
Χάρη στον τουρισμό ανεπτύχθη εξ άλλου και η τοπική χειροτεχνία προϊόντων όπως χαλιών, υφαντών, κεντημάτων που πουλούνται στον τουρίστα.
Μπορείτε να αγοράσετε αυτά τα προϊόντα κυρίως στα μικρά χωριά που βρίσκονται στο βόρειο τμήμα του νησιού, εκεί όπου ο χρόνος μοιάζει σταματημένος.